مجله خبری تشریفات

گنبد مسجد از آنجایی که دائما در معرض پک پذیرایی ترحیم مشهد کارداران جوی بار جای دارد نیاز میباشد که پوشش قابل قبولی داشته باشد. خرید کاشی گنبد یا این که به عبارتی به اصطلاح نره گنبد مسجد شایسته ترین آیتم میباشد.
ساحتار معماری گنبد مسجد

نمادگرایی گنبد چیست
گنبد و سایبان خیمه نیز با آسمانهای کشور‌ایران باستان و دنیا هلنیستی، رومی یاروهمدم بود. گنبدی که بر روی یک شالوده مربع صورت جای‌دارد علامت هندسی آن انواع را منعکس می نماید. دایره نمایانگر کمال، ابدیت و افلاک بود. میدان نمایانگر زمین میباشد. یک هشت ضلعی در میان این دو واسطه بود.

در صـدر اسـلام، نقـش کالبـدی مسـاجد اهمیـت زیـادی نداشـت، لیکن با گذشـت زمـان مسـجد توانسـت از منظـر کالبدی نیـز به عنـوان یـک عنصـر تأثیرگـذار در شـهرهای اسلـامی عمـل کنـد. بـا توجـه بـه الگوهـای مختلـف در طراحـی کالبـد مسـاجد نویـن طریقه هـای مختلفـی نیـز در مـورد حضـور و یـا عـدم حضـور گنبد در هیبت کالبدی مساجد وجود داراست.

انگیزه زیبایی گنبد مسجد استعمال از تناسب قادر و رسم هندسی ظریف میباشد.آن ها به واسطه تناسبات ظریف خویش یکی‌از سازهای متنوع معماری اسلامی می‌باشند ، مثال قوسی از این قبیل که ایفا گردیده، وابسته به مسجد امام میباشد تشکیل داد و معماری گنبد و گلدسته ،تراس ها و سردرها با طاق های بلند در معماری اسلامی به خصوص در تشکیل داد مسجد و اماکن مقدس مذهبی برای مسلمان‌ها ، کیفیت خوب معماری مو جود خویش تعریف و تمجید گردیده اند.

در واقعیت منار و گنبد مسجد یک لهجه در بین المللی برای شناسایی مساجد و اماکن مذهبی در دولت ها اسلامی می‌باشند که از بناهای دیگر پاک داده میشوند.

منزلت آن ها در شهرهای پیشین تماما مشخص و معلوم بود و چه بسا در طرح های شهری به طور کامل حدس گردیده بود و بنای آن برای هر شخص آشنا و غریب در روز به واسطه رفعت آن و در شب نیز با تور مناره ها و گلدسته ها عیان بود .

آستان باشکوه امامزاده سیدجعفرمحمد(علیه السلام) دردروازه پک پذیرایی ترحیم مشهد قرآن یزد ودرضلع جنوبی جاده یزد ـ طهران (بلوار جمهوری اسلامی) واقع گردیده و از مقبره متبرکه و پررونق شهرستان یزد به شمارمی آید. بنای مهم آن که ازخشت وگل و با نمای آجری وابسته به زمان قاجاریه بوده درسال ۱۳۴۸ هجری خورشیدی تخریب و به مکان آن بنای بسیار با ابهتی درابعاد ۱۴×۱۴ متر تاسیس شده است. و با اضافه نمودن مساحت دو حیاط سمت شرقی و شمالی بقاع مساحتی در توان ۲۴۰ مترمربع دارااست فضای گشوده زیرگنبد با طول ۵/۲۴ ازسطح زمین شکوه وعظمتی به‌این جای داده میباشد. بدنه بقعه با سنگ مرمر یزد تزیین گردیده که در نوع خودکم نظیراست و مابین سنگ بدنه و آینه کاری اشعاری روی سنگ حک گردیده که سبب ساز زیبایی مضاعف این سازه شد‌ه‌است بعد آینه کاری آغاز می شود که سایر نمای درونی بقعه را تزیین نموده. بارگاه در بعد ها ۴×۳ متر واز قطعات طلا و جواهرات ونقره ایجاد شده است و گوشه و کنار آن چهل تاج طلا و جواهرات دارااست که روی آنان اسماءالله برزمینه مینا نقش بسته. دردانشنامه مشاهیریزد نیزنوشته گردیده: «امامزاده سیدجعفرمحمد فرزند ابوالحسن علی ونوه امامزاده جعفر دارای اسم و رسم به سیدجعفردر اواخرسده چهارم به دنیاآمد. نسبش با شش واسطه به امام جعفرصادق (علیه السلام) می‌رسد. بعضا او را از نوادگان امام سجاد (علیه السلام) درسده پنجم هجری قمری درگذشت. علامه نسابه ابوالحسن علی بن القاسم بن زید بیهقی درتقریر نسب او پس از اشاره به نسب شریف امامزاده جعفریزد می نویسد: «و برای علی بن محمد أبی جعفر (امامزاده جعفر یزد) بن علی بن عبیدالله بن احمد الشعرانی بن علی العریضی بن امام جعفر راست گو (علیه السلام) سه فرزند به اسامی زیر میباشد: ابوالحسن زید، ابوجعفرمحمد و ابوطالب طاهر» السَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا السَّیِّدُ الزَّکِیُّ، اَلطّاهِرُ الوَلِیُّ، وَالدّاعِی الحَفِیُّ؛ اَشهَدُ اَنَّکَ قُلتَ حَقّاً، حَقّاً، وَنَطَقتَ حَقّاً وَصِدقاً، وَدَعوتَ اِلی مَولایَ وَمَولاکَ، عَلانِیَةً وَرمزًّا، فازَ مُتَّبعُکَ، وَنَجا مُصَدّقُکَ، وَخابَ وَخَرازَ مُکَذّبُکَ، وَالمُتَخَلِّفُ عَنکَ، اَشهَد لی بهذهِ الشَّهادَةِ، لِاَکونَ مَنَ الفائِزینَ بمَعرِفَتِکَ وَطاعَتِکَ، وَتَصدیقِکَ وَاتِّباعَکَ، وَالسَّلامُ عَلَیکَ یا این که سَیِّدی وَابنَ سَیِّدی. اَنتَ بابُ اللهِ المُؤتی مَخیرُ، وَالمَأخوذُ عَخیرُ، اَتَیتُکَ زائِراً، وَحاجاتی لَکَ مُستَودعةً، وَها اَنَا ذا اَستَودعُکَ شرعی وَاَمانَتی، وَخَواتیمَ عَمَلی، وَجَوامِعَ اَمَلی اِلی مُنتَهی اَجَلی، وَالسَّلامُ عَلَیکَ وَ رَحمَةُ اللهِ وَبَرَکاتُه. *** درود بر تو ای آقای منزه و پاکیزه و سرور اینجانب و ای دعوت کننده (به حق) به بخشندگی، سند دهم که تو حق گفتی و به حق و حقیقت صحبت کردی و (عموم را) آشکارا و نهان بسوی مولای اینجانب و مولای خودت دعوت فرمودی رستگار شد در ادامه تو و نجات یافت تصدیق کننده ات و نومید و زیانکار شد تکذیب کننده ات و آنکس که با تو مخالفت کرد گواه باش برای اینجانب این مدرک را تا اینجانب به وسیله معرفت و اطاعت تو و تصدیق و تبعیت کردنت از زمره رستگاران باشم و درود بر تو ای آقای اینجانب و ای فرزند آقای اینجانب توئی درگاه خداوند که از آن درآیند و (معالم آئین را) از آن بگیرند آمده ام به درگاهت برای زیارت و حاجتهای خویش را به تو ودیعت ام و اینجانب در حال حاضر به تو می سپارم دینم و امانتم و عاقبت کارهایم و کلیه آرزوهایم را تا نقطه نهایی عمرم و بر تو باد درود و عفو وبخشش خداوند و برکاتش.

امامزادگان عبداله و آمنه خاتون(ع) از نوادگان امام پک پذیرایی ترحیم مشهد موسی کاظم(ع) می‌باشند.

براساس آنچه در مقر آگهی اوقاف به استناد کتاب بحرالانساب نوشته محمدکاظم استرآبادی نام برده شاهزاده حسن بابا این دو امامزاده بزرگوار بعداز دو سال غربت از امام رضا(ع) بهمراه جمعی از برادران و برادرزادگان حضرت روانه کشور ایران گردیده و بخشها غربی کشور ایران را در فروغ و روشنایی دیدند تا به کنار رودکره (کرهرود) نزول اجلال فرمودند.

البته متاسفانه در‌این محل گرفتار ماموران حکومت بنی عباس گردیده و به شهیدشدن رسیده و در محلی دورافتاده به خاک ودیعت شدند که ابعاد با توسعه و گسترش اراک مدفن آنها در محدوده این شهر قرار گرفت.

در طول صفویه ساختمانی با گنبد عرقچین و فضایی بی آلایش بر فراز قبر آن ها سازه شد. عمر سرداب این بقاع با تشخیص کارشناسان به ۱۲۰۰ سال میرسد که آگاه بحرالانساب مطابق شهیدشدن امامزادگان در طول امام رضا(علیه السلام) مبتنی بر میباشد.

به گفته معتمدین محلی و عده ای که سرداب ذیل مقبره این مقبره را مشاهده کرده اند، یک بابا و یک مامان و دو نوباوه و پنج بدن از ملازمان امامزادگان در‌این حرم مدفون میباشند.

این سازه با هسته معماری نخستین شهر فرمانروا‌آباد اراک یعنی دسته بازار و محله‌های حصار و قلعه مسافت داشته البته به سبب ساز بسط اراک در حال حاضر با بقیه محله‌ها لینک خورده‌ میباشد، آستان مقدس امامزادگان عبدالله(ع) و آمنه خاتون(س)، در محله عباس‌آباد اراک و در خیابان شهید بهشتی قرار گرفته و زیارتگاه مردم میباشد.

زیارتگاه یاسر و ناصر مشهد دومی جای زیارتی پک پذیرایی ترحیم مشهد مالامال‌‌بازدید شهر مقدس مشهد بعداز بقعه مطهر امام ‌رضا‌(ع) میباشد.ناصر و یاسر از فرزندان موسی بن جعفر هستند(فاقد منبع دارای اعتبار). آرامگاه آن دو در روستای گلستان بنا شده در ۵ کیلومتری غرب مشهد (مسیر مشهد به طرقبه) قرار گرفته‌میباشد.طبق احادیث، وقتی‌که امام ‌رضا(ع) از مدینه به طوس سفر می‌نمایند، ۲۱‌ بدن از برادران وی هم همراهشان می‌‌آیند. در آن مجال دو‌ اخوی امام‌رضا‌(ع) (سید‌‌یاسر و سید‌ناصر) به فرمان خلیفه‌ عباسی به روستای گلستان تبعید ‌گردیده و آن‌گاه‌ از‌ مدتی به شهیدشدن می‌رسند.

سازه به گفتهٔ مدیریت فرهنگی اجتماعی این شرکت،هر ساله سه میلیون زائر به مقبره امامزادگان یاسر و ناصر مشرف می گردند که ۲۰ درصد آنها زائران فرنگی میباشند. بیشتر زائران فرنگی مرتبط با کشورهای عربی و کنارهٔ خلیج عجم می‌باشند.مساحت فعلی این شرکت هزار مترمربع میباشد. طرح جامع گسترش حرم امامزادگان ناصر و یاسر از سال ۱۳۹۲ شروع گردیده و هم‌در حال حاضر در حالا اعمال میباشد. درین طرح، هفت هکتار از زمین ها دور و اطراف این بقاع بوسیله خیرین شهرستان طرقبه شاندیز خریداری شده است. مبنی بر اپلیکیشن‌ریزی‌های ایفا گرفته، این زمین ها به بسط شبستان، ساخت‌و‌ساز فضای سبز، اماکن اقامتی (زائرسرا)، تالار‌های غذاخوری، کتابخانه دیجیتال، تالار مشورت و امکانات دیگر برای ایفا کارها فرهنگی تخصیص مییابد.
آستان امامزاده ناصر و یاسر (ع) تا پیش از نوسازی، مشابه مسجد محلی کوچکی بود که دو بارگاه چوبی سبزرنگ خرد در آن قرار داشت، ولی در سال ۸۲ با یاری زائران کشورهای عربی نوسازی شد و به صورت فعلی درآمد.

یک کدام از خیران کویتی به اسم هاشم کمال که به‌این امامزاده ها رمز زده بود، برای برآورده شدن حاجتش، نذر این دو امام‌زاده می نماید و خیلی زود حاجت میگیرد. بدین ترتیب تصمیم می‌گیرد مجموع هزینه‌های تشکیل داد و نصب بارگاه این دو امامزاده را بپردازد و آن را رونق دهد. به همین ادله میباشد که اکنون خیلی از زائران این امامزاده از کشورهای کویت و عراق و کناره خلیج عجم میباشند. اسم زائرخیر کویتی زیر ‌تیتر هاشم کمال بر ‌روی بارگاه‌ها قید‌ گردیده‌ میباشد.

در صدر این‌جای ذیل ‌تیتر مسجد و به‌ شکل بی آلایش‌خیس و با حجم معدود‌خیس محل زیارت مردم قرار‌ داشت. کهن‌ترین کتیبه‌ای که درستی نام‌و‌نشان و تاریخچه‌ این‌ جای را مشخص و معلوم می‌نماید، به تحریر رضوان در خارج محوطه، دربین کاشی‌کاری‌های نما‌ی بیرونی قرار‌ دارااست. در متن یکی‌از دیرین‌ترین کتیبه‌های مو جود در مقبره که شخصی بنام رضوان با خط نستعلیق که آن را خوشنویسی کرده و تاریخ ۳۶/۸/۲ (خورشیدی) و تحت آن تاریخ ۱۳۷۷ (قمری) مندرج، اینگونه آمده میباشد: «یا این که الله، این میباشد بیت الشّرف آقازاده‌های با شخصیت معظّم آقا سیّد ناصر و آقا سیّد باصر فرزندان حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السلام) که به همّت عده ای از آقایان مؤمنین خیراندیش تعمیر شد و در تاریخ ۳۶/۸/۲ به اتمام و به آخر رسید. کتبه رضوان. ۱۳۷۷»
بر بالای این کتیبه هم دو کاشی‌ نوشته دیگر با کاشیکاری متأخرتری وجود دارااست که در یکی‌از «السلام علیک یا این که اهل بیت النبوة» و در دیگری «آستانه مبارکه سیدناصر و سید باصر(علیه السلام)» مندرج میباشد.

امام زاده هارون جوستان در مجاورت پک پذیرایی ترحیم مشهد و شرق ده جوستان طالقان در محلی بنام توکل واقع گردیده است. آن محل هم بخاطر وجود همین امامزاده توکل اسم گرفته میباشد. امامزاده هارون امامزاده ایست درست النسب و جلیل القدر بطوریکه در کتاب های انساب اسم وی و محل دفن وی در طالقان درج شده میباشد که آن بزرگوار بلاواسطه فرزند حضرت امام همام موسی الکاظم علیه السلام میباشد. وی اخوی حضرت ثامن الائمه علی ابن موسی الرضا علیه السلام و احمدبن موسی فرمان روا لامپ در شیراز و علاالدین حسین بن موسی در شیراز و حمزه بن موسی در ری و خواهر وی حضرت فاطمه معصومه علیها درود میباشد که در شهر مقدس قم مدفون میباشد.

امام زاده هارون با این جلالت خویش و عظمت شان که پسر و اخوی و عموی امام میباشد گنبد و ضریح محقری داراست که در خور شان و منزلت آن بزرگوار وجود ندارد در صورتی می بایست زیرا برادران و خواهر خویش گنبد و ضریح با عظمت و با شکوهی داشته باشد عموم این امامزاده را بخوبی نشناخته اند لذا به وی توجهی لایق نشده صرفا در حین سلاطین صفویه با درایت به اینکه آنجناب عموی آنهایعنی اخوی جد وی حضرت حمزه که در ری و در کنار حضرت عبدالعظیم مدفون میباشد است.

فرمان روا طهماسب اولیه و فرمانروا عباس نخستین بقیعه این امامزاده را تعمیر کردند سنگ مرمر سفیدی که در حال حاضر روی دیوار راهرو درب ورودی بدین امامزاده نصب میباشد از مجال صفویه است که با خط قشنگ حک گردیده گواه این مدعیست که شکل وقفیات و تاریخ تعمیر این بقیعه متبرکه را ذکر می‌دارد جدیدا جمعی از عموم نه دست به نوسازی ا«ی امامزاده زدند البته اساسا آن سازه در خور شان آن امامزاده واجب التعظیم وجود ندارد و بایستی گنبد و ضریح شکوهمندی برای وی سازه می شد بعقیده عبد و بنده در باره دو شخصیت در طالقان خیلی کوتاهی و معدود لطفی و بی توجهی گردیده است.یکی از همین امامزاده بزرگوار و دیگری جناب شعیب ابن پارسا طالقانی در فربه اوانک طالقان که دارای اسم و رسم میباشد.

آرامگاه فردوسی یا این که حکیم ابوالقاسم حسن پک پذیرایی ترحیم مشهد بن علی توسی، بنایی میباشد در توس در شمال مشهد که در سال ۱۳۱۳ هم‌زمان با آیینهای هزاره فردوسی بهره برداری شد. دسته فرهنگی گلشن آرامگاه فردوسی در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی شهر مشهد، در مسیری منشعب از راه و روش همگانی مشهد به کلات نادری، در حدود شهر تاریخی طابران و حرم تاریخی هارونیه جای دارد. روستای پاژ محل تولد فردوسی که امروزه فاز نامیده می‌شود در ۲۸ کیلومتری شرق آرامگاه فردوسی میباشد.پس از وفات حکیم ابوالقاسم فردوسی‌ در قرن یازدهم میلادی شعر سرا مالامال شهرت اهل ایران، واعظ طبرستان اذن دفن پیکر او‌را در هیچ آرامگاهی نداد. این فرد به جهت تعصب های مذهبی خویش اینگونه فرمانی را صادر کرد. بدین ترتیب، به مجبور پیکر این شعر سرا تعالی را در گلشن خویش وی به خاک سپردند. این گلشن در شهر تابران توس در حدود دروازه شرقی رزان قرار داشت.
آرامگاه فردوسی زیارتگاه اهل علم و معرفت بود و با آنکه بارها آن را با خاک یکسان کردند از تازه ساخته می‌شد. خبری خیر چندان موثق ساختن او‌لین سازه بر گور ابوالقاسم فردوسی را به سپهدار توس در طی فردوسی، یعنی ارسلان جاذب سپهدار توس نسبت داده، که بیان وی در سرآغاز شاهنامه آمده میباشد.صد سال بعد از مرگ فردوسی در ۵۱۰ نظامی عروضی مدفن شعر سرا حماسه سرای جمهوری اسلامی ایران در باغی وابسته به خویش شعر سرا زیارت کرد، و ششصد سال آن گاه زمانی که عبیدخان ازبک به تیشه تعصب آن را ویران کرده بود حکم دهنده نورالله شوشتری به شرف زیارت آن نایل آمد. ابعاد درسال ۱۳۰۲ ه.ق که میرزا عبدالوهاب خان شیرازی نصیرالدوله (آصف الدوله) والی خراسان بود، به امر آن مرد متانت دوست محل دفن فردوسی به قرائن و اثرها و علائمی، در باغی باطن و طوس گزینش شوید و بنایی آجری بر آن ساخته شد.

آنگاه، در عصر صفوی به جهت اهمیتی که شهر مشهد و دور و اطراف آن در لحاظ پادشاهان صفوی داشت، مجدد این سازه نوسازی شد. همینطور، در عصر پهلوی نخستین که روحیه ملی گرایی ارتقا یافته بود، فرهنگیان از رضاشاه درخواست کردند آرامگاهی درخور شخصیت ابوالقاسم فردوسی بسازد. در صدر همت بر این بود که مساحت آرامگاه فردوسی اندکی بسط یابد تا بنایی درخور رده فردوسی بسازند.

براین اساس، فردی به اسم کیخسرو شاهرخ، ۲۳ هزار مترمربع از باغی را که در نزدیکی حرم قرار داشت از صاحب آن خریداری و نثار رضاشاه کرد. همینطور، فردی به اسم حسین ملک از ثروتمندان اهل ایران هفت هزار متر مربع از زمین خویش را برای این فعالیت اهدا نمود. براین اساس، زمین های اهدایی و خریداری گردیده در چنگ بانیان آرامگاه قرار گرفت. در سال ۱۳۰۵ شمسی به توصیه انجمن اثر ها ملی جمهوری اسلامی ایران مقرر شد به طور همزمان با برگزاری کنگره هزاره فردوسی، بنای آرامگاه فردوسی در توس به نحوه‌ ای باشکوه و درخور ساخته و رونمایی گردد.

مقصد انتها تبریز میباشد، عروجی به رنگ تشریفات ترحیم مشهد منحصربفرد لاجوردی در حریری از فروغ و روشنایی. در کوچه پس کوچه های سابق شهر تبریز نگینی خفته میباشد که رنگ لاجوردی اختصاصی بفرد و دلفریبش در تلألؤ فروغ و روشنایی خورشید جلوه ای هزاران موازی زیباتر مییابد. بنایی خاص و منحصربه‌فرد بفرد با معماری منحصر به فرد به مدل آذری و رنگ منحصربه‌فرد بفرد لاجوردی کاشی هایش که به طور تقریب سازه را در سرتاسر جمهوری اسلامی ایران و ولی عالم بی سابقه نموده است. آبی‌رنگ لاجوردی در آحاد جهان به اسم کشور ایران شناخته می گردد. رنگی خاص که در عین آرامش انرژی اکثری دارااست و آرامشی عجیبی را در ببینده ساخت می نماید. فقط مسجدی در سرتاسر کشور‌ایران که کنیه فیروزه دنیا اسلام را داشته و غرق در پوششی لاجوردی رنگ میباشد، مسجد جهانشاه تبریز یا این که مسجد کبود میباشد.

این بنای تاریخی با قدمتی نزدیک به ششصد سال میان عموم محلی گوی مچید یا این که مسجد کبود نامیده می‌گردد. در ورودی مسجد آنچه لحاظ هر بیننده ای را به خویش جلب می نماید رمز در بسیار بلند مسجد با کاشی کاری های بی سابقه و مناره های بسیار بلند آن میباشد. دو طرف در ورودی با دسته ای از کاشی های دقیق، پرکار و زیبای معرق تروتمیز شد‌ه‌است که هر بیننده ای را به تحسین این کلیه زیبایی و نازکی وامی داراست. در سردر مسجد لوحی قراردارد که عبارت، عمارت خجسته مظفریه بر آن نقش بسته میباشد و گاه به همین ادله این سازه با اسم مسجد مظفریه شناخته می‌گردد. گنبد گسترده این بنای گران بها نیز بسیار زیباست و همانند جواهری تک تک و کمال در ذیل انوار خورشید عرض‌اندام می نماید. مسجدی که به طور دسته ای تبارک از تلاوت منزل، حوضچه، خانقاه و صحن بوده ولی متاسفانه بر تاثیر ز‌لزله شدید نسبتاً نابود گردیده اند و تنها بخشی از این بنای گسترده به یادگار ما‌نده، که اما اثر ها این تخریب در ظواهر مسجد و کاشی کاری هایش تماما هویداست.

در قسمتی از کاشی کاری های سقف مسجد از ادغام لاجورد و طلا و جواهرات مستعمل میباشد که بر شفافیت و زیبایی هر چه بیشتر سازه افزوده میباشد. نا به امر ابوالمظفر جهانشاه در طی حکومت قره قویونلوها ایجاد شده است و در شبستان سازه سردابی خرد قراردارد که دو قبر در آن جای‌دارد. یک کدام از برای جهانشاه و دیگری برای همسرش که اما قبرها خالی میباشد.

معماران قول سلجوقی بعد از دست پاپی به پک پذیرایی ترحیم مشهد دست اندرکاران و عناصری که با آن‌ها توانستند بناهای گران قدر اهل ایران را به وجود آورند ، ظاهرا از مدل ساختمانی خویش راضی شدند و از آن پس عملکرد خویش را صرف تزیینات بناها کردند ، تغییرات در خشت کاری صرفا به مراد تأکید روی خطوط عمده سازه خلا ، بلکه به مراد متمایز کردن سطحی که قصد تزیین آن را داشتند ، آیتم به کار گیری واقع می‌شد.

در بیش خیس اثر ها معماری عصر سلجوقیان از خشت مستعمل و مصالح آجری به طریق ی بسیار ماهرانه ای در ایجاد کرد بناها به فعالیت رفته میباشد . برآمدگیها ، فرورفتگی های ساخت‌و‌ساز کتیبه هایی تراش خورده از خشت ، جزو ویژگیهای معماری سلجوقیان میباشد

به کار گیری از خشت در تزیین و ساختن گنبد نیز ، دارنده کیفیتی در‌حد بالا بود و این اولیه مثال تکنیکی میباشد که در کشور ایران عمومیت یافت و برای به کارگیری از این حرفه ، شغل های بی غایت خوشگل و دل انگیز اعمال گرفت.

در اکثری از مساجد از خشت برای برپا داشتن و یا این که تزیین گنبد مصرف شده و مثال زیبای آن را در مسجد رشتخوار وابسته به بعدازظهر سلجوقیان می اقتدار مشاهده کرد که برای استحکام و تزیین از هنر خشت کاری امداد گرفته گردیده است. آجرها در سقف سازه به طور بسیار خوشگل چیده گردیده که هم از باطن سازه و هم بیرون آن چشم انداز زیبایی را پدید آورده میباشد.

بناهای پهناور با ستونهای ستبر و طاقهای بلند که متأثر از معماری کاخهای ساسانی هست و طرز تزیین دیوارها با تزیینات گچی که از قبل از اسلام ترویج داشت تحت عنوان طریق تزیین دربسیاری از بناهای معماری زمان سلجوقیان به کار گیری میشد.

خصوصیت چشمگیر ابنیه معماری زمان سلجوقیان منفعت گیری فراوان از خشت بود معماران اهل ایران درین منفعت گیری مهارت ، هنر و ابداع خویش را در غایت به اکران گذاشتند. در زمان سلجوقی بناها با پوششها و گلچینهای آجری به شکلهای متعدد پدید آمدند.

در زمان قرنها، به رنج دستخوش تغییراتی پک پذیرایی ترحیم مشهد گردیده اند. در قرن هفتم تا میانه قرن هشتم هجری قمری که مصادف با زمان ایلخانان بود، از اعتبار و اعتبار خاصی منتفع بود و دربردارنده زیباترین و گران بها ترین لوح ها و کتیبه ها بود.

در مساجد ایلخانان، مهمترین نصیب از دور و اطراف به حساب آورده می شود و بستر اساسی برای به اکران گذاشتن نبوغ هنرمندان بوده میباشد. طرح محراب با هنر گچبری عصر ایلخانی، هم از دید فراوانی الگوها و هم از حیث صورت و آرایه های دقیق، پر ارزش ترین ها محسوب میشوند و جلوه های بصری بی نظیری را ساخت کرده اند که بها و عنایت آنان به جهت کتیبه های آنان است.

منشا و معنا محراب چیست
اینکه محراب چیست، همچنان از موضوعات آیتم گفت و گو میباشد. اولگ گرابار بر آن میباشد، که‌این عنصر را نمی قدرت با نمادگرایی توجیه کرد. می بایست به جواب وی اعتنا کنیم که میگوید:

« محراب ابتدا احتمالا به نماد بزرگداشت یا این که احترام به مکان ایستادن فرستاده در منزل مدینه اش به هنگام امامت نمازگزاران بوده میباشد.»

یه خرده تعجب آور به حیث می‌رسد در صورتی‌که یک اینگونه نقش نمادینی داشته باشد. چون یک کدام از خصوصیت های هنر اول اسلامی، دوری هم نوا آن از بکار تصاحب کردن نمادها میباشد. از این حیث هنر نخستین معماری اسلامی تضاد و مغایرت چشمگیری با هنر مسیحی سده های اواسط دارااست.

به ذکر دقیقتر، خودداری از نمادپردازی مذهبی می‌تواند بازتابی از نفي آگاهانه ترسیم ها و دین های مسیحی تلقی خواهد شد. تورفتگی کمانی عمیق در دیوار می توانست منزلت نوعی بت نمایشگاهی یونانی _ رومی، یا این که رده فردی امپراطور در کاخی دیرین باشد. اندازه محراب مسجد کوچکتر از نوع کلیسای مسیحیت بود. در واقع مذبح کلیسای مسیحی، صورت خرد گردیده محراب مسجد میباشد.

این قسمت از مسجد دامغان ، تا سال ۱۳۴۰ هـ.ش پک پذیرایی ترحیم مشهد مخروبه بود، که به کارایی همسایه و معماران محلی همانند حاج علی اصغر مرشدی احیا شد. مـسـجـد در صحنی به مساحت ۶۹۵ / ۵ متر و در ساخته شد. ایـن مسجد، به استثنای چهارستون باریک حمل کننده نورگیر که به صورت گنبد مسجدالاقصی تشکیل‌شده ردیف امتداد بازار قدیم شهر، ایجاد شده است.

در نصیب غرب مسجد تاریخانه ایـن صـحـن سرویس بهداشتی و وضوخانه مسجد جای دارد، که بوسیله یک درب ورودی به قسمت چهارم پیوند میخورد در شمال این نصیب نورگیری قرار گرفته میباشد که یکسری پنجره به بازار داراست. قسمت زنانه مسجد به طور بالکن میباشد و در قسمت شرقی جای‌دارد.

چهار در تعالی توسط سه پلکان صحن داخلی را بـه حـیاط مـتصـل می نماید در جنوب غربی ساختمان دری جای‌دارد که سازه را به صحن قسمت چهارم متصل می کند.

مسجد دامغان پلانی مستطیل صورت داراست که به طور یک شبستان در جهت قبله با یک تراس مرکزی و رواقی در حوالی آن میباشد.
مسجد تاریخانه شبستان هفت دهانه داراست که دو دهانه آن در طرفین در راستای رواقها و پنج دهانه در نمای اساسی مشاهده میشود.
ستونهای مسجد تاریخانه ۳۴ عدد بوده که موقتی ۲۶ عدد آن‌ها مانده میباشد که ۱۸ ردیف آن در شبستان مهم واقع و سایر در نزدیکی ایوان قرار دارا‌هستند.
ستونها با آجرهایی به بعد ها ۷ × ۳۴ × ۳۴ سانتی متر مشابه آجرهای زمان ساسانی ایجاد شده است. گوشه و کنار هر ردیف نزدیک به ۵ متر و قطر آن حدود ۱/۶ متر میباشد.
در شبستان مهم مسجد دامغان ، دهانه میانی پهناور خیس میباشد و در آن محراب و منبر قرار داشته میباشد که اکنون صرفا محل محراب آن مانده و منبر آن نزدیک به سالهای ۱۳۵۵-۱۳۵۶ ش تخریب گردیده‌است.
منبر مسجد دامغان، که در درون مسجد تشکیل شده، وجه اشتراک بیشتری با منبر قبطیان دارااست و افزون بر آن بیشتر از خشتهای گلی یا این که چوب در آن مصرف شده میباشد.